W dzisiejszym wpisie podstawowe informacje o wydziedziczeniu. Czym skutkuje wydziedziczenie i czy można je odwołać? Przyjrzymy się najnowszemu orzeczeniu Sądu Najwyższego odnośnie tej kwestii.
Czym jest wydziedziczenie ?
Art. 1008 Kodeksu cywilnego stanowi, iż spadkodawca może w testamencie pozbawić zstępnych, małżonka i rodziców zachowku w przypadku gdy uprawniony do zachowku:
- wbrew woli spadkodawcy postępuje uporczywie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego;
- dopuścił się względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci;
- uporczywie nie dopełnia względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych.
Wbrew pozorom konstrukcja wydziedziczenia nie jest taka oczywista. O wydziedziczeniu nie możemy mówić np. gdy w testamencie spadkodawca zapisuje wszystkie swoje dobra jednemu z dzieci pomijając pozostałych zstępnych i małżonka.
Wydziedziczenie bowiem to z jednej strony ujawnienie w testamencie osób, które spadkodawca powołuje do spadku oraz z drugiej, wskazanie, iż osoba potencjalnie uprawniona do zachowku zostaje wydziedziczona ze wskazaniem powodu wydziedziczenia.
Przykład skutecznego wydziedziczenia:
Wdowiec, będący ojcem trzech córek wskazuje w testamencie, iż całość spadku przekazuje jednej z córek. W tym samym testamencie wskazuje, że wydziedzicza (pozbawia zachowku) drugą córkę z uwagi na wieloletni brak kontaktu z jej strony (art. 1008 k.c. pkt. 3) oraz trzecią córkę z uwagi na wielokrotne publicznie obrażanie ojca (art. 1008 k.c. pkt. 2).
Przykłady nieskutecznego wydziedziczenia:
Wdowiec, będący ojcem trzech córek wskazuje w testamencie, iż całość spadku przekazuje jednej z córek. Nic nie wskazuje natomiast odnośnie pozostałych córek.
Wdowiec, będący ojcem trzech córek wskazuje w testamencie, iż całość spadku przekazuje jednej z córek. W tym samym testamencie wskazuje, że wydziedzicza (pozbawia zachowku) drugą oraz trzecią córkę z uwagi na poczucie, iż nie będą dobrze gospodarowały spadkiem.
Samo wskazanie osoby (osób), które mają dziedziczyć spadek, a pominięcie innych osób będących w kręgu dziedziczenia nie spowoduje wydziedziczenia tych osób. Osoby pominięte będą miały prawo do zachowku.
Tak samo, aby wydziedziczenie było skuteczne musi ono nastąpić wyłącznie z powodu (powodów) wskazanego w art. 1008 k.c. Dodatkowo art. 1009 k.c. stanowi, iż w testamencie musi być ujawniony powód wydziedziczenia.
Przebaczenie, czyli odwołanie wydziedziczenia
Zgodnie z art. 1009 § 1 k.c. spadkodawca nie może wydziedziczyć uprawnionego do zachowku, jeżeli mu przebaczył.
Co to w praktyce oznacza? Nawet jeśli osoba uprawniona do zachowku została w pełni poprawnie wskazana w testamencie jako wydziedziczona, to jeśli spadkodawca przebaczył jej zachowanie będące powodem wydziedziczenia skutkuje to tym, że spadkobierca nie może zostać wydziedziczony.
Jak przebaczenie powinno wyglądać w praktyce? Idealną sytuacją jest sporządzenie nowego testamentu, w którym to spadkodawca odwołuje zapisy o wydziedziczeniu lub w całkowicie odmienny sposób kształtuje swoją wolę.
Czy można skutecznie przebaczyć spadkobiercy bez zmiany sporządzonego wcześniej testamentu? Sąd Najwyższy w Uchwale z dnia 19 października 2018 r. III CZP 37/18 wskazuje, że tak. W sprawie, w której procedował Sąd Najwyższy, spadkodawczyni wydziedziczyła swoją córkę testamentem notarialnym wskazując poprawnie powód takiego zachowania. Po kilku latach od sporządzenia testamentu spadkodawczyni wybaczyła córce ale nie zmieniła starego testamentu.
Sąd powszechny II instancji podał w wątpliwość skuteczność takiego przebaczenia i przedstawił sprawę Sądowi Najwyższemu. Ten wskazuje w w/w orzeczeniu:
Przebaczenie przez spadkodawcę uprawnionemu do zachowku może nastąpić także po wydziedziczeniu go w testamencie i do swej skuteczności nie wymaga zachowania formy testamentowej.
Powyższy artykuł ma wyłącznie charakter informacyjny i nie stanowi porady lub opinii prawnej. Każda sprawa jest inna, tym samym zawsze niezbędne jest rozważenie konkretnych okoliczności sprawy w kontekście obowiązujących przepisów prawa. Stan prawny na dzień opublikowania artykułu.